T24 - Kırgızistan'da, ülkenin güneyindeki Oş ve Calalabad eyaletlerindeki etnik çatışmaların durdurulması için 18-50 yaş grubundaki vatandaşların silah altına alınmasına karar verildi.
Geçici hükümetin Başbakanı Roza Otunbayeva, Savunma Bakanlığı'na 50 yaşına kadar olan vatandaşların askere alınmasını öngören kararı imzaladı.
Savunma Bakanlığı'ndan yapılan açıklamada, bugün yerel saatle 15.00'e kadar vatandaşların yerel yönetimlere başvurması çağrısında bulundu.
Rusya'dan askeri yardım isteyen geçici hükümetin bu talebini Rusya yönetimi geri çevirmişti. Ülkenin güneyinde çatışmaları kendi gücüyle bastırmada yetersiz kalan Kırgızistan silahlı kuvvetleri, dünden beri eski askerleri ve polisleri bölgeye göndermeye başladı.
Bu arada Kırgızistan Ahıska Türkleri Derneği Başkanı Murafaddin Sakimov, Oş kentinin ağırlıklı olarak Özbeklerin yaşadığı Furkat ilçesinde, Ahıska Türklerine ait dört evin yakıldığını ve iki kişinin yaralandığını söyledi.
Öte yandan, dün gece Özbek sınırına sığınan Türk öğrencisi Barçınay Çiftçi, Özbekistan'da mülteci durumuna düşmemek için Özbek kadın ve çocuklarla birlikte Kırgızistan'da bir Özbek köyüne sığındıklarını anlattı.
Türkiye ve Rusya'dan yardımKırgızistan'ın güneyinde Kırgızlar ile Özbekler arasında çatışmalar sürerken, Türk İşbirliği Kalkınma İdaresi (TİKA) Kırgızistan Sağlık Bakanlığı'na tam donanımlı bir ambulans yardımında bulundu.
Rusya da ülkeye, bir uçakla 5 tondan fazla tıbbi yardım gönderdi. Ağır yaralı 6 kişi de Moskova'ya götürüldü. Oş kentinde bugün düzenlen barış mitinglerinde, köylerde cesetlerin toplanması için çağrıda bulunulduğunu kaydeden Çiftçi, can güvenliğinin olmadığı için Özbeklerin kent ve köylere dönemediğini belirtti.
Edinilen bilgiye gore, çatışmaların yaşandığı Calalabad kentinde, öğrenci yurtlarında kalan Türk öğrencilerle öğretmenler Bişkek'e gelmek için havaalanına gitmeyi planlıyorlar.
Olaylar yurtdışından yönetiliyor
Bu arada, Kırgızistan'da geçici hükümetin yargı konularından sorumlu Başbakan Yardımcısı Azimbek Beknazarov, ülkenin güneyindeki çatışmaların yurt dışından yönetildiğini savundu.
Beknazarov, devlet televizyon kanalında katıldığı bir programda yaptığı açıklamada, ülkenin güneyindeki olayların çok başarılı biçimde önceden hazırlanmış olduğunu ve yurt dışından yönetildiğini söyledi.
Beknazarov, üç hafta önce, devrik lideri Kurmanbek Bakiyev'in kardeşi eski istihbaratçısı Canıbek Bakiyev'in Tacikistan'da saklandığını ve yanında silahlı kişilerin bulunduğunu ileri sürmüştü.
Celalabad'ta bir ay önce Kırgızlar ile Özbekler arasında çıkan gerginliğin, eski lider Kurmanbek Bakiyev'in oğulları Maksim ve Marat ile Bakiyev'in kardeşi Canıbek Bakiyev tarafından organize edildiği ileri sürülmüştü.
Haber bültenlerinde yayınlanan ve Maksim ile Canıbek arasında geçen telefon konuşmalarında, Maksim'in, amcası Canıbek'e, şöyle dediği iddia edildi: "İktidarı bizden nasıl aldıysalar bizde öyle alalım. Onlar (geçici hükümetin liderleri) silahla geldiler, bizde öyle yapalım. Adamlar bulalım, kişi başına 70 dolar tutarında para verelim. Onlar ne yapacaklarını çok iyi bilmeli. Birdenbire saldıralım, binaları işgal edelim. Ondan sonra patronu (babası Kurmanbek Bakiyev;i) geri getirelim. Zaten patronumuz, ülkenin yasal devlet başkanıdır. O da gerekeni yapar. Ama ben kendisiyle görüştüm. O artık bu ülkeye dönmek istemiyor. Amca, gerekirse seni başa getiririz. Ruslar istihbaratçı ve askerleri seviyor."
İç kargaşanın tarihçesi
Orta Asya'nın yüzde 90'ı dağlarla kaplı küçük ülkesi ve son beş yılda iki halk devrimi yaşayan Kırgızistan Cumhuriyeti'nde, önce siyasi ardından sosyal, ekonomik, iktisadi ve göç krizlerinin bedeli ağır oldu.
Kırgızistan'da iktidar değişikliklerine ve iç kargaşaya yol açan olaylar nisan ayında başladı. Ülkenin kuzeyinde 6 Nisanda, Talas kentinde güvenlik güçleri ile vatandaşlar arasında kargaşa çıktı. Göstericiler polis karakolunu bastı, silahlara el koydu ve mahkumları serbest bıraktı.
Bu arada, valilik binası da işgale uğradı ve bazı bakanlar rehin alınarak darp edildi. Olaylar sırasında, Bişkek'te muhalif liderler, gece yarısı tek tek tutuklandı.
7 Nisanda liderlerini kurtarmak için ayaklanan Kırgızlar, güvenlik güçleri ile çatıştı, polisin silahlarına el koyarak başkentteki birçok devlet binasını bastı. Devlet Başkanı Kurmanbek Bakiyev, ülkenin güneyindeki Calalabad eyaletine bağlı Suzak ilçesi Teyyit köyündeki baba evinde akraba ve taraftarlarının yanına sığındı.
Calalabad'da taraftarları ve yakınları tarafından düzenlenen mitinge katılan ve Oş kent merkezinde halkın karşısına çıkan Bakıyev, kargaşa çıkması üzerine konuşamadan silahlı korumaları tarafından meydandan uzaklaştırıldı.
Teyyit köyüne dönen ve bölgede durumun gergin hale geldiğini gören Bakiyev ve ailesi, AGİT dönem başkanı Kazakistan, Rusya ile ABD yönetiminin teşebbüsleriyle Kazakistan'ın Taraz kentine tahliye edildi. Taraz kentinde devlet başkanlığı görevinden istifa ettiğini açıklayan Bakiyev, birkaç gün sonra Belarus'un başkenti Minsk'e sığındı.
Bu arada Kırgızistan'da kurulan geçici hükümet meclisi feshetti, anayasa mahkemesini kaldırdı, 27 Haziranda anayasa referandumunun, 10 Ekimde meclis seçimlerinin, 2012 yılının Ocak ayında da devlet başkanlığı seçimlerinin yapılacağını ilan etti.
Geçici hükümet ayrıca, başkentteki olaylar sırasında hayatını kaybeden 86 kişinin ölümünden sorumlu tuttuğu Bakiyev ve yakınları hakkında 100 ayrı dava açtı, yakalanmaları için İnterpol'den resmen yardım istedi.
Hükümet, Bakiyev ve yakınlarına ait olduğu iddia edilen ve birileri tarafından zorla el konulmasını engellemek amacıyla şirketlerini, bankalarını, basın yayın organlarını, araçlarını, bankadaki hesaplarını devletleştirdi.
19 Nisanda önce Bişkek'teki Mayevka köyünde yaşayan Ahıska Türklerine, ardından Tokmok kentinde Uygurlara ait evler ateşe verildi.
12 Mayısta ülkede istikrarı sağlayamayan geçici hükümeti protesto etmek amacıyla toplanan binlerce genç, meclis binasını işgal etmek istedi. Ertesi gün olaylar ülkenin güneyindeki Oş kentine sıçradı. Devrik lider Bakiyev taraftarları Oş, Calalabad ve Batken kentlerinde valilik binalarını işgal etti.
13 Mayısta, Calalabad'da devrik liderin taraftarları ile geçici hükümetin yandaşları arasında çıkan çatışmaların ardından Bakiyev'in babasına, akrabalarına ve aynı köyde yaşayan Özbek asıllı eski milletvekili Kadircan Batırov'a ait evler ateşe verildi.
19 Mayısta, Calalabad kentindeki Kırgız göstericiler, Kırgızlar ve Özbekler arasında çatışmaları kışkırtmakla suçladıkları Özbek topluluğun liderlerinden ve Calalabad'daki Özbek Kırgız Üniversitesi sahibi Kadircan Batırov'un cezalandırılmasını istedi.
1 Haziranda, Oş eyaletinde, Kırgızistan ile Özbekistan sınırında yaşayan köylüler arasında ortak araziler yüzünden gerginlik çıktı. Bunun üzerine iki ülke hükümetleri arasında sağlanan diyalog çerçevesinde, 20 yıldır Kırgızistan'da Özbeklerin yoğun yaşadığı yerleşim biriminde bulunan Özbekistan tankları ve askeri bölgeden çıkarıldı. Özbek tankları köyden ayrılırken, Kırgız plakalı otomobillerin üzerinden geçmesi yerli halkın tepkisine neden oldu.
6 Haziranda geçici hükümet, ülkenin güneyindeki gelişmeler ve mafya ayaklanmasını güvenlik toplantısında ele aldı.
7 Haziranda Calalabad kentinde olayları tahrik eden ve vatandaşlara silah dağıtmakla suçlanan yer altı dünyasının lideri, Kara Aybek lakaplı Aybek Mirsidikov, Calalabad'ta korumalarıyla uğradığı silahlı saldırıda öldü. Başbakan Yardımcısı Azimbek Beknazarov, Aybek ile Özbek asıllı eski milletvekili Batırov arasında eskiye dayanan bir problem bulunduğunu öne sürdü.
10-11 Haziran gecesi Oş kentinde, Kırgızlar ile Özbekler arasında silahlı çatışma çıktı. Geçici hükümet, çatışmaları önleyemedi ve Rusya'dan askeri destek istedi, ancak Rusya, Kırgız hükümetinin talebini geri çevirdi. Oş eyaletinde iki gün süren çatışmalar, 100 kilometre uzaklıktaki Calalabad kentine sıçradı.
Güneydeki çatışmalar
Kırgızistan'ın güneyindeki yaklaşık 3 milyon nüfusuyla Oş ile Calalabad eyaletlerinin, Özbekistan ile sınırı bulunuyor. Toplam 1300 kilometrelik ortak sınırı olan Kırgızistan ile Özbekistan arasındaki 60 yerleşim birimindeki sınır meselesi Sovyet Birliği'nin dağılmasından sonra hala çözümlenemedi.
Fergana vadisinde bulunan bu eyaletlerdeki sorunlar, nüfus yoğunluğundan kaynaklanan işsizlik, yoksulluk, içme suyu ve toprak yetersizliği, yerel sorunların hükümetlerce zamanında çözülememesinden kaynaklanıyor.
Kırgızlar ile Özbekler arasında çatışma ilk kez 20 yıl önce, 4 Haziran 1990'da çıktı. Rus askerlerin müdahalesi sonucu Oş ve Calalabad eyaletlerindeki etnik çatışma bir ay içinde durduruldu. Resmi rakamlara göre bu etnik çetışmada, 1200 kişi öldü.
Kırgızistan'ın güneyindeki Batken eyaletinde de, 30 Temmuz 1999 yılında aşırı dinci silahlı gruplar Tacikistan ile Özbekistan tarafından gelerek Kırgız yetkilileri rehin aldı. Özbekistan Hava kuvvetleri'nin ve Rus askerlerin desteği ile rehinler kurtarıldı.
ABD'deki 11 Eylül olaylarının ardından Kırgızistan'ın başkenti Bişkek'te Amerikan hükümeti, Afganistan'a operasyon düzenlemek için askeri hava üssü açtı. 2003 yılında Ekim ayında başkent Bişkek yakınlarındaki Kant kentinde Ruslar da, BDT ülkelerinin sınırlarını korumak amacıyla askeri hava üssü açtı.
Ancak devrik lideri Kurmanbek Bakiyev, 4 Şubat 2009'da Moskova'da yaptığı açıklamada, Amerikan üssünü kapatacağı konusunda Rus yönetimine söz verdi. Amerikan hükümetinin Bişkek'teki üssün kira ücretini üç katına çıkarması üzerine Bakiyev sözünden geri döndü.
2010'da üssün kapanmamasına ve Rusya'nın verdiği kredinin ticari bankalarda değerlendirilmesine tepki gösteren Rusya ile Kırgızistan arasında ilişkiler gerildi.
7 Nisan 2010'da Bakiyev iktidarı devrildi. Oluşturulan geçici hükümetin başbakanı ve 27 Haziran anayasa referandumu ile 1,5 yıl süreyle devlet başkanlığı yetkilerini üzerine alacak olan Orta Asya'nın ilk kadın lideri Roza Otunbayeva, Amerikan üssünün kaderini, 10 Ekimde seçilecek yeni meclisin karar vereceğini açıkladı.