Doç. Dr. Murat Batı*
Genel olarak 2019 ve geçmiş yıllarda tek bir işverene bağlı olarak çalışan bir kişinin aldığı ücret geliri (maaşı için) işveren tarafından vergi stopajı yapılarak vergi dairesine bildirilir ve hesaplanan bu vergi işveren tarafından ödenir. Çalışan ücretli bir daha vergi dairesine gidip bu geliri için ne beyan verir ne de ayrıca başka bir vergi verir. Ancak birden fazla işverenden maaş alan ücretliler ya da yıl içinde iş değiştirenler için durum biraz farklıdır. Bu arkadaşlar için Gelir Vergisi Kanunu’muzun 86/1-b maddesinde “özel bir sürpriz” bulunmaktadır. Bu maddeye göre birkaç koşul birlikte sağlanırsa ayrıca vergi dairesine gidip beyan edip ekstra bir vergi daha ödemek zorunda kalacaklardır. Bu ekstra vergi ödeme durumu belli şartlara bağlanmıştır. Bunları aşağıda basitçe ifade etmeye çalışayım.
Tek işverenden ücret alanlar bu ücreti ayrıca beyan etmek zorunda değiller
Bir kişi Türkiye’de ücretli çalışırsa, maaşından halk arasında stopaj denilen kaynakta kesinti suretiyle vergi kesilmekte ve bu vergi işveren tarafından vergi dairesine beyan edilip ödenmektedir. Ücretli ise bunu vergi dairesine ayrıca beyan edip ödemek zorunda değildir. Çünkü işveren bunu kesip vergi dairesine ödemiştir. Belirtmek zorundayım ki bu durum yani 2020 yılında tek işverenden alınan ücret de 600 bin TL’yi aşarsa 2021 yılında beyan edilecek şeklinde yeniden düzenlendi. Ama 2019 ve geçmiş yılların ücret gelirlerine bu koşul uygulanmamakta 2020 yılında elde edilen ücretlere uygulanacak.
Tek işverenden alınan ücret gelirinin vergi dairesine beyan edilmenin istisnası ise Türkiye’de stopajsız maaş alanlar ile yurt dışından TL alarak maaş alanlardır. Bu şekilde gelir elde edenler her şekilde bu ücreti vergi dairesine kendileri bildirip vergilerini ödemek zorundadırlar.
Birden fazla işverenden ücret alanlar bu ücretlerin tamamını beyan edip ayrıca ekstra vergi ödemek zorunda kalabilirler
Bazı zamanlar kişiler birden fazla iş yapabilmektedirler. Yaptıkları bu işlerden dolayı aynı anda ya da farklı zamanlarda birden fazla ücret geliri elde edebilmektedirler. Birden fazla iş yapan bu kişilerin aynı yıl içinde elde ettikleri bu ücretlerden her işveren vergi kesintisi yapıp bunu vergi dairesine ödemek zorundadır. Ancak Hazine ve Maliye Bakanlığı bu noktada daha fazla vergi geliri elde etmek için bu kişilerin bu ücret gelirlerini beyan etmelerini ve ekstra vergi ödemelerini zorunlu kılmaktadır. Gelir Vergisi Kanunu; bir kişinin, birden fazla işverenden ücret alması durumunda bir işverenden aldığı ücret hariç diğer işverenlerden aldığı gayri safi ücret toplamının 2019 yılı için 40.000 TL’yi (2018 yılı 34.000 TL’yi) aşması durumunda tüm ücret gelirini beyan etmesini ve ekstra vergi ödemesini zorunlu kılmaktadır. Buradaki gayri safi ücret geliri ücretlinin eline geçen net ücret değil vergi hesaplanmasında dikkate alınan ücret tutarıdır. Gayrisafi ücret; eline geçen ücrete hesaplanan verginin de eklenmesi durumundaki ücrettir. Yani eline geçenden biraz daha fazla bir tutarı ifade etmektedir.
Örneğin X kurumunda ücretli çalışan Bay A, aynı zamanda Y şirketinde de ücret mukabili akşamları ders vermektedir. İki kurumdan da elde ettiği ücret stopaj yoluyla vergilendirilse bile X ve Y kurumlarından birini ilk işveren kabul edecek ve 2019 yılında diğer işverenden brüt aldığı ücret tutarı 40 bin TL’yi aşıyorsa bunu 2020 Mart ayının sonuna kadar vergi dairesine beyan edecek ve hesaplanan yeni vergiyi ödemesi gerekecektir. Hesaplanan yeni vergiden iki kurumun da kestiği stopajları mahsup edilecek ve ortaya çıkacak ekstra vergiyi ödemek zorunda kalacaktır.
Hangisini ilk işveren kabul edeceği kişinin keyfine bırakılmıştır.
Diğer taraftan 3 ya da daha fazla işverenden ücret alanlar için de bir örnek vereyim. Bayan Ş,
-2019 yılında stopaj suretiyle vergilendirilmiş A kurumundan yıllık brüt 24 bin TL,
-2019 yılında stopaj suretiyle vergilendirilmiş B kurumundan yıllık brüt 12 bin TL,
-2019 yılında stopaj suretiyle vergilendirilmiş C kurumundan yıllık brüt 60 bin TL ücret geliri elde etmiştir.
Bayan Ş, bu üç işverenden birini kafasına göre ilk işveren kabul edecek ve kalan diğer işverenlerden elde edeceği brüt ücret toplamı 2019 yılı için 40 bin TL’yi aşarsa 2020 Mart ayında beyan edecek.
Bayan Ş, rasyonel tercih yapıp en yüksek maaşlı işvereni ilk işveren kabul edecektir. Örneğimize göre C Kurumu, diğerleri ikinci ve üçüncü işveren kabul edilecek bunlardan alınan ücret toplamı 24+12 bin=36 bin TL, 40 bin TL’yi aşmadığından ayrıca beyan etmesine gerek yoktur. Şayet 40 bin TL’yi aşsaydı tüm gelirini beyan etmesi gerekecekti.
Bu durum özellikle grup şirketlerinde sıklıkla görülmektedir
Birden fazla işverenden ücret alınması durumu özellikle holding yapılarında ve grup şirketlerinin iştiraklerinin birinin ya da birkaçının yönetim kurulu üyeliklerinde bulunması karşılığı aldığı ücret ve huzur hakları durumunda görülmektedir. Bunu aşmak için her kurum ayrı bordro düzenlememeli tek bordro düzenlenmesi yeterli olmaktadır. Aman dikkat.
Ekstra vergi ödememenin istisnası var mı?
Bunun üç istisnası mevcuttur. Ancak konumuz açısından ikisini ifade edeyim. Bunlardan ilki 160 sayılı Gelir Vergisi Genel Tebliği uyarınca Bakanlıklar ve devlet üniversitelerin döner sermayeli işletmelerinden ayrı ücret alınması durumunda işveren tek sayılmakta ayrıca beyan edilmesi gerekmemektedir. Örneğin Ondokuz Mayıs Üniversitesi Tıp Fakültesi öğretim üyesi Prof.A. hem tıp fakültesinden hem de hastanenin döner sermayesinden ne kadar gelir elde ederse etsin bu gelirleri ayrıca kendisi beyan etmeyecektir. Diğeri ise tahakkuk servisi aynı olan kurumlardan yapılan ödemeler tek işveren kabul edilecek ve bu kişi ayrıca beyan etmek zorunda kalmayacaktır. Bu ikinci durum suistimale oldukça açıktır.
Bu kişilerin ikinci işverenden ücret aldıkları nasıl tespit ediliyor?
Hazine ve Maliye Bakanlığı normal koşullarda düzenli şekilde nüfus müdürlüğünden, tapu müdürlüğünden, Dış İşlerinden ve belli tutarı aşan parasal aktarmalar için bankalardan aylık bilgi almaktadır. Ancak Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın SGK ile bu şekilde bir anlaşması ve ilişkisi maalesef bulunmamaktadır. Yani SGK’dan birden fazla işveren için düzenli bir bilgi almamaktadır. Bu durumda Hazine ve Maliye Bakanlığı, SGK’sı iki ayrı işverenden ödenmiş kişileri tespit ettiğinde bu kişiler için iki ayrı işverenden ücret ödendiği anlayışıyla bu kişiler için cezalı vergi hesaplaması yapmaktadır. Ancak bu durum maalesef Gelir İdaresi Başkanlığı’nın yaptığı inceleme vs durumlarda tesadüfen tespitine ya da birinin şikâyetine bağlıdır. Bu yüzden siz siz olun bu durumdaysanız beyan edip verginizi ödeyin. Bana çıkmaz demeyin. Hele bu dönemde size çıkma ihtimali oldukça güçlüdür.
Yıl içinde iş ya da işveren değiştirenlere de ekstra vergi var
2019 yılında daha iyi bir iş teklifi aldınız ve yeni işyerine başladınız. Yeni araba hayali kurdunuz, yeni çevre, yeni pozisyon vs her şey çok güzel. Biraz tadınızı kaçırayım. Şayet 2019 yılında iş değiştirdiyseniz bunu Hazine ve Maliye Bakanlığı iki işveren kabul edecek ve yukarıda anlattığım uygulamayı aynen sizin için de uygulayacak demektir. Ne alakası var hocam dediğinizi duyar gibiyim ama maalesef durum bu.
Durumu şöyle örnekliyeyim; 2019 Ocak ayından 2019 Ağustosa kadar aylık brüt 7 bin TL ücret karşılığı çalıştınız. Sonra biri sizin yeteneğinizi keşfetti ve 1 Eylül 2019’da çalışmaya başlamak üzere size aylık 12 bin TL brüt ücret teklif etti. Siz de dolayısıyla kabul ettiniz bunu. Peki şimdi ne olacak? Hayallerinizden Maliye’ye pay verelim.
Nasıl mı? Şöyle;
İlk sekiz ay (Ocak-Ağustos) için; aylık 7 bin TL çarpı 8 ay; 56 bin TL
Son 4 ay (Eylül-Aralık) için; aylık 12 bin TL çarpı 4 ay; 48 bin TL
Bu durumda hangisini ilk işveren kabul etseniz de diğerinden elde edilen toplam ücret 2019 yılı için 40 bin TL’yi aşacağından 104 bin TL’nin (56+48 bin) tamamını 2020 Mart ayında beyan etmeniz gerekmektedir. İki işverenin sizin için ödediği vergileri bu yeni hesaplanan vergiden düşeceksiniz. Kalan vergiyi ise ödeyeceksiniz.
Bu hep mi böyleydi? Beyan etmesem ne olacak?
Evet hep böyleydi. Hatta Hazine ve Maliye Bakanlığı geriye yönelik 5 yıl içinde yapacağı denetimlerde bu şekilde bir gelir elde ettiğinizi tespit eder ve sizin bunu beyan edip verginizi ödemediğinizi fark ederse ortaya çıkan bu vergiyi ek olarak bu verginin 1 katı kadar cezasını (vergi ziyaı cezası) ve hesaplanan bu vergi üzerinden o dönemden bu yana şu an aylık %1,6 olan gecikme faizi alacak. Bir an canınızı sıktım gibi geldi bana. Ama durum bu. Dikkatli olunuz.
* Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Ali Fuad Başgil Hukuk Fakültesi, Mali Hukuk Anabilim Dalı Başkanı