Kültürel Çalışmalar ve Sinema

Okuyucuyu kuramlar arasında bunaltmadan, bilgileri çeşitli örnek ve görseller ile sunan Kültürel Çalışmalar ve Sinema, aslen birçok önemli çalışmanın özeti ve derinlemesine incelemesi olma niteliği taşıyor. 

SEDA KILIÇ AKTAŞ

Alanında öncü bir yayın olan Kültürel Çalışmalar ve Sinema yenilenmiş baskısı ile İthaki Yayınları’ndan çıktı. Marmara Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Serpil Kırel'in literatüre önemli katkılar sağlayan kitabının ilk baskısı 2010’da okuyucu ile buluşmuştu. Henüz sinema alanında yeni çalışmaya başlamış biri olarak Kırel ile ilk tanışmam bu kitap sayesinde gerçekleşmişti. O döneme değin okuduğum, salt teknik/ tarihsel bilgiler içeren yayınlar arasında bu çalışma, çok yönlü ve disiplinlerarası yaklaşımı ile farklı bir eser olarak, alanda çalışmam konusunda oldukça teşvik edici olmuştu. Kırel'in kendi ifadesi ile “eleştirel bir bakış kazanmak için okuyucu ile birlikte atılan bir ilk adım” olarak tanımladığı kitabı, kültürel çalışmaların odaklandığı temel meseleler olan, kimlik, temsil, toplumsal cinsiyet gibi konuların sinema ile olan ilişkisini, anlaşılır bir dil, açıklayıcı örnek ve alıntılar ile sunuyor. Kitabın kıymetli metinlere dayanan yapısı, Kırel'in alandaki engin bilgi ve deneyimi ile birleşince, karşımıza yine Kırel'in kendi deyimiyle “kuram ve kavramların algılanmasının zor olduğuna dair ön kabulleri” yıkan bir eser çıkıyor.

Kitabın ilk bölümü olan “Belki Şehre Bir Film Gelir? Sinema, Seyirci ve Deneyim,” sinema çalışmalarında pek de yer verilmeyen seyirci-sinema ilişkisine çok yönlü bir biçimde odaklanıyor. Film izleme deneyimini, sinemanın ilk dönemlerinden günümüze değişen sosyo-kültürel, ekonomik yönleri ile ele alan bölüm içerisinde, kamusal bir mekân olarak sinema, kültürlerarası değişen seyir pratikleri, seyircinin film izleme deneyimi, kent ve sinema çalışmaları gibi konular, I.C Jarvie, Béla Balázs, M. B. Hansen, J. Campell, T. Elsaesser gibi birçok kuramcının görüşlerine yer verilerek açıklanmış. “Bakmak gerçekten masum bir eylem olabilir mi” sorusu ile başlayan ikinci bölümde Kırel, bakışın egemenlik aracı olarak kullanımını ve iktidarın nerelere gizlenebileceği sorusunu birçok eserin yanı sıra, Velázquez'ın Las Meninas tablosu üzerinden değerlendiriyor. İktidarın eril yönünün sinema filmleri ve metinlerine nasıl fark ettirmeden sızabildiğine dikkat çekerken Kırel, Laura Mulvey'in kült makalesi “Görsel Haz ve Anlatı Sineması”na (1975) detaylı biçimde değinmiş. Kitabın üçüncü bölümü kültür endüstrisi üzerine temel çalışmaları yapan Adorno'nun görüşleri ve Benjamin'in “Tekniğin Olanaklarıyla Yeniden Üretilebildiği Çağda Sanat Yapıtı” adlı kült çalışmasına odaklanıyor. Kırel, sanatın çoğaltılabilirlik karşısındaki değerini sorgulayan metin eşliğinde, dijital ortamda üretilen sanat eserlerinin konumu, günümüzde izleyici ve sanat eseri arasındaki ilişki ve sanat eserinin aurası gibi konulara dair okuyucuyu düşünmeye yöneltiyor. “Temsil ve Öteki” konularının ele alındığı son bölümde ise, kültürel çalışmalar alanında öncü bir isim olan Stuart Hall'un görüşleri ve alanında diğer bir kült çalışma olan Spivak’ın yazdığı “Madun Konuşabilir mi?” (1985) adlı makaleye detaylı biçimde değinilmiş. Bölüm, oluşturulan doğu imgesi ve oryantalizm gibi kavramlar eşliğinde Edward Said'in düşüncelerine yer veriyor.

Okuyucuyu kuramlar arasında bunaltmadan, bilgileri çeşitli örnek ve görseller ile sunan kitap, aslen birçok önemli çalışmanın özeti ve derinlemesine incelemesi olma niteliği taşıyor. Sunulan metinlerin sorgulanmasının önemini kavramamıza olanak sağlayan ve eleştirel bir bakış kazandıran bu kitap, sordurduğu yeni sorular ile birçok farklı çalışmaya kaynaklık ediyor. Oldukça titiz bir çalışma ve emeğin ürünü olduğu anlaşılan Kırel'in bu kitabı, sinemaseverlerin ve akademisyenlerin kitaplığında yerini alırken, Türkiye'de kültürel çalışmalar alanında eksik olan literatüre de katkı sağlayan bir eser olarak önemini korumakta.