25 Eylül pazartesi günü Irak Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nde (IKBY) bağımsızlık referandumu yapılacak. ABD ve IŞİD'e karşı mücadele veren koalisyon bünyesindeki bazı ülkeler ise böyle bir adımın mücadeleyi zayıflatacağı gerekçesiyle referandumun 2 yıl ertelenmesini talep ediyor. IKBY lideri Mesud Barzani ise erteleme için artık çok geç olduğunu, referandumun yapılacağını söylüyor.
Neden referandum kararı alındı?
Barzani ve Barzani'yi destekleyen bağımsızlık yanlısı Iraklı Kürtler, uzun yıllardır devam eden kötü muamele karşısında kendi kaderlerini tayin etme zamanının geldiği inancında.
IKBY'nin başlenti Erbil'deki yönetim, Bağdat'ın sistematik biçimde petrol gelirlerinin eşit paylaşımını engellediğini de iddia ediyor.
Referandumda sorulacak soru ne?
Seçmenlere "Kürdistan Bölgesi ve Kürdistan Bölgesi dışında kalan Kürt yerleşimlerinin bağımsız bir devlet olmasını istiyor musunuz?" sorusu yöneltilecek. Seçmenlerin önünde ise iki seçenek olacak: "Evet" ve "Hayır."
Soruda 'Kürt yerleşimleri' olarak tanımlanan yerler, Kerkük, Diyala ve Ninova gibi farklı etnik grupların yaşadığı fakat Peşmerge kontrolü altında olan bölgeler.
Seçmenler referandumda oy verme noktalarından olduğu gibi internet üzerinden de oy kullanabilecek.
Kim, nerede oy kullanacak?
Büyük kısmı Iraklı Kürt olan 5 milyonun üzerinde seçmenin referandumda oy kullanma hakkı var.
Kürtlerin yanı sıra oy verecek etnik ve dini gruplar arasında Araplar, Türkmenler, Ezidiler ve Süryaniler de var.
Irak hükümeti referandum için ne diyor?
Irak Başbakanı Haydar El İbadi, referandumun yasadışı ve anayasaya aykırı olduğunu ifade ediyor.
Irak Parlamentosu, referandumun düzenlenmesini reddeden bir karar çıkarmışve Başbakan İbadi'den Irak'ın toprak bütünlüğünü koruyup ayrılıkçı hareketlerle mücadele etmesi konusunda gerekli tüm tedbirleri almasını istemişti.
Parlamento 14 Eylül'de, referandumun düzenlenmesi gerektiğini savunan Kerkük Valisi'ni görevden aldı.
Irak'ın askeri yetkilileri ise referandumun IŞİD'e karşı mücadeleyi sekteye uğratacağını, Havice ve Kerkük gibi bölgelerde hâlâ bazı yerleşim yerlerini elinde tutan örgütün ülkeden tamamen temizlenmesinin zorlaşacağını ifade ediyor.
Iraklı Kürtlerin hepsi bağımsızlığı destekliyor mu?
Hayır. Bazı Iraklı Kürt siyasiler ve işadamları 'Şimdilik Hayır' sloganıyla bir kampanya yürütüyor. Mevcut siyasi iklim, güvenlik koşulları ve ekonomik şartlar gözönğnde bulundurulduğunda referandumun şu anda düzenlenmesinin doğru bir karar olmayacağını söylüyorlar.
IKBY'de 2015'te ortaya çıkan siyasi krizden sonra başkent Erbil'e girişi yasaklanan Goran (Değişim) Hareketi'nden Meclis Başkanı Yusuf Muhammed de, bağımsızlık referandumunun ertelenmesi çağrısını yapıyor.
BBC Türkçe'ye konuşan Muhammed, referandumu meşru bulmadığını, Bağdat'la diyaloğa gidilmesi gerektiğini ifade etmişti.
Bağımsızlık referanduma karşı çıkan bir diğer kesim ise mevcut referandumun bir kamuoyu yoklamasından öteye geçen herhangi bir yasal dayanağının olmadığını ifade ediyor ve bu yolla Barzani'nin kendi şahsi çıkarlarını gözetmeye çalıştığını savunuyor.
Referandumdan 'Evet' sonucu çıksa dahi, bağımsızlığın gelmeyeceğine inanan bu kesim, bölgede şiddetin artmasından ve ekonomik koşulların kötüye gitmesinden endişe ediyor.
Kerkük'teki Arap ve Türkmen partiler referandumu boykot ediyor.
Şengal ve Ninova'daki Ezidiler de referandumda sandığa gitmeyeceklerini söylüyorlar.
Irak'ın komşuları ne diyor?
Türkiye ve İran referandumun düzenlenmesine karşı. Ankara'dan yapılan açıklamalarda referandumun tarihi bir hata olacağı ve beraberinde sadece bölgesel değil, küresel bir krizi getireceği uyarıları yapılıyor.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, referandumun düzenlenmesi halinde Türkiye'nin IKBY'ye yönelik yaptırımları devreye sokabileceğini söylemişti.
IKBY, çıkardığı petrolün tamamını Türkiye üzerinden uluslararası pazarlara ulaştırıyor.
İran da, Türkiye gibi referanduma karşı çıkan ülkeler arasında.
Suriye hükümeti ise henüz referandum konusunda net bir görüş dile getirmediyse de Şam'ın Irak'ın toprak bütünlüğünün korunmasından yana olacağı tahmin ediliyor.
Komşu ülkelerdeki Kürtlerin görüşleri neler?
Suriye'nin kuzeyinde kendi özerk bölgelerini oluşturmak isteyen Suriyli Kürtler referandumdan çıkacak sonuç ne olursa olsun, Iraklı Kürtlerin kararına saygı duyacaklarını ifade ediyor.
PKK ise referandumu "Barzani'nin propaganda çabası" olarak görüyor ve karşı çıkıyor. PKK'dan gelen mesajlarda Iraklı Kürtlerin "demokratik özerklik" için mücadele etmesi yönünde çağrılar yapılmıştı.
İran'daki Kürt siyasi partileri ise referandumu destekliyor ve bir gün kendilerinin de İran da benzer bir süreci başlatmalarının mümkün olabileceğini düşünüyor.
IKBY Başkanı Mesud Barzani, BBC Farsça Servisi'nden Nafiseh Kohnavard'ın sorularını yanıtladı.
Nasıl bir sonuç bekleniyor?
Eğer referandum planlandığı gibi 25 Eylül'de düzenlenirse, sandığa gidenlerin büyük kısmının bağımsızlıktan yana oy kullanacağı tahmin ediliyor.
Ancak Bağdat yönetimi çıkacak sonucu tanımayacağını defalarca dile getirdi.
Birleşmiş Milletler'in Irak temsilciliği, referandumda herhangi bir rol üstlenmeyeceğini söyledi. Yani herhangi bir uluslararası gözlemci oy verme işlemlerini takip etmeyecek.
Iraklı Kürt yetkililer, gerekli tüm güvenlik önlemlerini aldıklarını, referandum gününde herhangi bir şiddet olayına izin vermeyeceklerini söylüyorlar.
Ancak özellikle statüsü oldukça tartışmalı petrol zengini Kerkük başta olmak üzere farklı etnik grupların yaşadığı bölgelerde silahlı çatışmaların yaşanabileceği endişeleri de var.
Eğer referandum'dan 'Evet' sonucu çıkmasına rağmen IKBY bağımsızlık ilan etmekten imtina ederse, referandum sonuçlarının Bağdat ve Erbil arasında yürütülecek müzakerelerde bir koz olarak kullanılabileceği de ifade ediliyor.
