Fehmi Koru: 6-7 Eylül'de ne oldu, İngiliz parmağı varsa MI6 ajanı Ian Fleming herhangi bir rol oynadı mı?

Fehmi Koru*

Geçmişten bir dizi yazı: 6-7 Eylül’de ne oldu?

Türk siyasi tarihinin en gizemli olaylarındandır ‘6-7 Eylül 1955 olayları’… Kıbrıs’ta tezleri her geçen gün biraz daha kabul görmeye başlamış Türkiye, o gün sokaklara dökülüp azınlıklara ait dükkânlar ve evleri yağmalayan çapulcular yüzünden, haklı olduğu davada haksız hale düşmüştür.

27 Mayıs (1960) ihtilâli sonrasında DP aleyhine esen havada ele alınmak istenmiş, ama dava konusu olması engellenmiştir o olayın.

Yıllar sonra, bir itiraf sayesinde, ‘derin devlet’ diye bildiğimiz yapılanmanın ‘muhteşem bir operasyonu’ olduğu öğrenilene kadar pek tartışılmamıştı olay…

Konu 50. yıldönümünde (2005) gündeme girmişken, ben de tartışmaya 3 yazılık bir dizi ile katılmıştım.

Aşağıda o yazıları sırasıyla sunuyorum:

6-7 Eylül’de ne oldu? (1)

Son zamanlarda anı yazanlar arttı. Anılarını yazmasını gönülden dilediğim pek çok kişi var da, biri için neredeyse ‘anı yazması duası’na çıkacağım: Orhan Birgit… Şimdilerde Cumhuriyet gazetesinde yazan Orhan Bey‘politikacı’ kimliğiyle de tanınıyor. Benim merakla okuyacağım bölümler, bizzat içinde yer aldığı iki önemli olayla ilgili yazacakları…

Orhan Birgit 50. yıldönümü vesilesiyle gündeme fırlayan ‘6-7 Eylül Olayları’ olarak tarihe geçmiş çapulculuk eyleminin önemli isimlerindendi. Olaylar bazı insanları bulur ya, Orhan Birgit‘in adı, aralık ayında 60. yıldönümü kutlanacak ‘Tan Matbaası Baskını’ adlı bir başka çapulculuk eyleminde de geçer. Her iki olayla ilgili yargılanan tek isim, 1965’te milletvekili seçilip 1980’e kadar birkaç kez bakanlık yapmış olan CHP’li politikacıdır…

Bir Yunan tv kanalı Orhan Birgit‘le mülâkat yapmış. Hürriyet‘in haberi şu cümleyle başlıyor: “İstanbul’da 6-7 Eylül 1955’te meydana gelen olayların en önemli teşvikçilerinden olduğu belirtilen ‘Kıbrıs Türktür Cemiyeti’nin ikinci başkanı gazeteci-yazar Orhan Birgit, Yunan MEGA Channel’a verdiği demeçte, ‘Vicdanım rahat. Yanlış hiçbir şey yapmadık. Bu gösterileri yaptıranlar ortaya çıkmadı. Yaptıranlar, herhalde olayların bu kadar büyüyeceğini tahmin etmedi’ dedi.” 

İnsanın belleği zayıf ve seçmeci, geçmişi hatırlarken yanılabiliyor. Orhan Birgit, 6-7 Eylül’de en belirleyici rollerden birini oynamış Kıbrıs Türktür Cemiyeti‘nde (KTC) bir MİT mensubu olduğunu hatırlıyor; ancak‘hükümetin adamı’ diye andığı Kamil Önal adlı o kişiden başkasını suçlamaya kıyamıyor. Bir de İstanbul Ekspresgazetesinin sahibi Mithat Perin‘den kuşkulanıyor. Olayın bir başka ‘kahramanı’ olan Gökşin Sipahioğlu‘na ise toz kondurmuyor.

“Yunanlılar Selânik’te Atatürk’ün doğduğu evi bombaladı” haberi üzerine İstanbul’da azınlıklara ait olduğunu düşündükleri ev ve işyerlerine kalabalıkların saldırması diye özetlenen 6-7 Eylül olaylarında merkezi rolü oynayanları kaynaklar şöyle sıralıyor: Bombayı koyan kişi bir istihbaratçıydı. ‘Kışkırtma’ amaçlı eylemin duyulmasını o gün ek baskı yapan İstanbul Ekspres gazetesi sağlamıştı. Kalabalıkları İstiklal Caddesi ile azınlıkların yaşadıkları mahallelere sevkeden ise KTC‘ydi…

Selânik’teki eve bomba koyan Oktay Engin Yunanistan’dan kaçırıldı ve sonraları Emniyet’te güvenlik dairesi başkanlığı ile Nevşehir valiliği yaptı. İstanbul Ekspres gazetesinin sahibi Mithat Perin‘di ve konu yıllar sonra gündeme geldiğinde, Sabah‘tan Tayfun Hopalı‘ya olayı kendi cephesinden yansıtacaktı. Okuyalım:

“Gazete, Tan Maatbası’ndaydı. Ben Merkez Han’daydım. Gökşin (Sipahioğlu) bana telefon açtı. Böyle böyle bir haber var dedi. ‘İkinci baskı yapalım’ dedi. ‘Yapmayalım’ dedim. ‘Hava da kötü, elde kalıyor’ dedim. ‘Peki’ dedi. Biraz sonra bayi telefon açtı. Gazetelerin parasını peşin vereceğim dedi. / (..) Fuat Büke.. Başbayi.. Matbaaya girdiğimde 180 bin basılmış bile.. Haberim yok. ‘Kâğıt nereden buldunuz’ dedim. ‘Bulduk’ dediler. Kâğıdımız çok kısıtlıydı. Anormal birşey olduğunu anladım. Gittim rotatifte kâğıdı kestim. ‘Ne yapıyorsun’ dediler. Kâğıdı kestim ama kalıpları kesmek aklıma gelmedi. ‘Bundan sonra basmayın’ dedim. ‘Peki’ dediler. Ben oradan çıktıktan sonra yine bağlamışlar kâğıdı.”

“Kimse masum değil” diye bir söz var; 6-7 Eylül olaylarında da durum farklı değil. Mithat Perin röportajda“Benim haberim yoktu” dediği olaydan bir zamanlar kendine pay çıkartmaya çalışmıştı. Uğur Mumcu, Perin‘in MİT Müsteşarı Fuat Doğu‘ya 1962 sonlarında gönderdiği bir mektubu Yeni Ortam gazetesinde yayımlamıştı (3 Mart 1977). O mektupta, “25 seneyi bulan gazetecilik hayatımda açık veya gizli hiçbir faaliyetten geri durmadığımı herkesten evvel servisin bildiği kanaatindeyim” diye yazmıştı Perin.

Bir ara “MİT’çi gazeteciler” genel başlığı altına giren bir tartışma yürütmüştük, hatırlayanınız çıkacaktır. O tartışmayı başlatan da 6-7 Eylül olayları olmuştu. Dünya gazetesinin sahibi ve yayın yönetmeni Nezih Demirkent‘in bir cümlesiyle başlayan tartışma, geçmişte kalmış Mithat Perin ve Gökşin Sipahioğlu adlarını yeniden gündeme taşıyıvermişti.

Bu, öyle hemen bitiverecek bir konu değil. 50. yıldönümünde 6-7 Eylül her gazetede uzun uzadıya irdeleniyor. Olayın bugünle paralellik arzeden pek çok yönü var; dolayısıyla ben de burada kesmeyeceğim. Bugünü kapatırken okumanızı istediğim ilk elden bir tanıklık var. Gazeteci Fatih Güllapoğlu, çeşitli vesilelerle burada değindiğim ‘Tanksız Topsuz Harekât’ kitabında, ‘Özel Harp Birimi’ kökenli Org. Sabri Yirmibeşoğlu‘yla bir konuşmasını aktarır (s. 104). Okuyalım:

Sabri Yirmibeşoğlu: “-Sonra 6/7 Eylül olaylarını ele alırsak…” / Fatih Güllapoğlu: “-Pardon Paşam, pek anlayamadım. 6/7 Eylül olayları mı?” / SY: “-Tabii…6-7 Eylül de bir Özel Harp işidir ve muhteşem bir örgütlenmeydi. Amacına da ulaştı. (Paşa bunları söylerken benden de soğuk terler boşandı) Sorarım size? Bu muhteşem bir örgütlenme değil miydi?” / FG: “-E, evet Paşam !” 

Devamı gelecek.

[Bu yazının linki]

2.

6-7 Eylül’de ne oldu? (2)

Bugün sağda-solda meydana gelen kitle olayları size ne düşündürüyor, bilemem, bana 6-7 Eylül olayını düşündürdükleri bir gerçek. O olayın 50. yıldönümü bugünler, bu sebeple de her yerde o günleri hatırlatan bir yayınla karşılaşmanız doğal; ancak, vesile olmasaydı da, bugünkü kitle olaylarına baktıkça 6-7 Eylül’ü düşünürdüm…

Hani Org. Sabri Yirmibeşoğlu‘nun gazeteci Fatih Güllapoğlu‘na, “Muhteşem bir özel harp operasyonuydu” diye tanımladığı olayı… “Atatürk’ün Selânik’teki evi kundaklandı” haberiyle İstanbul’u ayaklandırmıştı o operasyonu planlayanlar; evi kundaklayan da, haberi yazıp yayan da, kitleleri sokağa döken de, bilerek bilmeyerek, operasyonun birer unsuruydu…

Operasyonda bir biçimde adı geçenler sonunda mükâfatlandırıldılar… Yunan polisinin ‘kundakçı’ olarak tutukladığı kişi Türkiye’ye kaçtı ve vali oldu. Haberi yazıp yayanlar hep önemli yerlere geldiler… Gazetesine ikinci baskı yaptırıp o günün imkânsızlığında 200 binin üzerinde basan gazeteci uluslararası bir haber ajansı sahibi oldu; gazetenin sahibi de milletvekili…

Haberi kim yazmıştı peki? Geçen yıl vefat eden Cemile Sara Korle‘nin ardından Hürriyet‘te çıkan haberde şu bilgi yer aldı:

“Eşi Atina’ya atanınca yaptığı, ‘Atatürk’ün evi bombalandı’ haberi Türkiye’yi sarsan 6-7 Eylül olaylarını başlatmıştı. Anadolu Ajansı’nın muhabirliğini de yapan Korle, Atina’da yaptığı haberi şöyle anlatmıştı: ‘Atatürk’ün Selanik’teki evine bomba atıldı haberini veren bendim. Atina’da iken yardımcı olarak Yunan birini tutmuştum. Rumca bilmediğim için bazı konuları o takip ediyordu. Bir gün bana geldi ve ‘Selanik’te Atatürk evinde bomba patladı’ diye haber verdi. Patlayan bomba değildi. Benim de verdiğim haber, gazete kâğıdına sarılmış iki tane dinamit lokumuydu. Kocaman bomba değil. O zamanlar bilmiyorum, her nedense bazı gazeteler büyük manşetlerle verdi. O zaman 6-7 Eylül olayları çıktı. Kıyametler koptu. Yaktılar, yıktılar.”

Gazeteci Sara Korle‘nin eşi Sinan Korle de Birleşmiş Milletler’e protokol müdürü oldu.

Bu tür operasyonlara katılanların başına talih kuşu konduğu belli.

Madem 50 yıl önce olup bitenlerle bugün karşılaşılan olaylar arasında benzerlikler kuruyorum, bu durumda‘özel harp operasyonu’ olduğu yıllar sonra fâş edilen 6-7 Eylül olayının neden meydana geldiğine de yakından bakmam gerek.

6-7 Eylül, hemen ardından olmasa da, Demokrat Parti iktidarının sonunu getirmede gerekçe olarak kullanılan olaylardandı. Yassıada’da görülen dâvâlardan biri de 6-7 Eylül olayıydı. Özellikle Başbakan Adnan Menderes‘in olayı önceden planladığı kayıtlara geçirilmek istendi. Düşünün ki, sivil iktidar bilmese bile, onları yargılamaya karar verenler, gerçek fâillerin kim olduğunu bilecek durumdaydılar. Çok iyi bildikleri halde, 6-7 Eylül’ü DP kadrosuna mâl etmekte hiç tereddüt etmediler…

Operasyonu planlayıp hayata geçirenler o kadar zahmete neden katlanmışlardı acaba? Cevabı basit: 6 Eylül 1955 Londra’da Kıbrıs üzerine ilk önemli toplantının yapıldığı tarihtir. Fatin Rüştü Zorlu, Kıbrıs’ın geleceğini konuşmak üzere Yunan ve İngiliz dışişleri bakanlarıyla buluşmuştu… Üç ülke arasında Kıbrıs konusunda en mâsumu olan Türkiye toplantının gidişini etkileyebilecek konumdaydı. 6-7 Eylül gününün çapulculuk manzaraları Türkiye’nin uluslararası alandaki hareket alanını daraltıverdi… Üstelik olayda ‘İngiliz parmağı’da tespit edildi.

DP iktidarının süresi olayla kısaldı, ama Türkiye’nin ağırlığı da azaldı. Kime ne?

Dün olayı ele alırken, Kıbrıs Türktür Cemiyeti‘nin kışkırtıcı rolüne değinmiş, bu arada o cemiyetin 2. başkanı olan bir isim üzerinde durmuştum: Orhan Birgit… Bazıları olağandışılığı üzerine üzerine çeker; Orhan Bey de onlardan galiba… 6-7 Eylül’den on yıl önce (Aralık 1945) meydana gelen ‘Tan Matbaası baskını’ olayında ilk saflarda yine o yer alıyordu çünkü.

Bunu sanki herkes bu bilgilere sahipmiş gibi yazdım; oysa, bazı okurlar okuduğuna inanamadı.

1950’lerde ‘Kıbrıs Türktür Cemiyeti’ yöneticisi olarak dört ay 20 gün hapis yatmış Orhan Birgit‘in adının 1945’te yaşanan Tan Matbaası olayına karıştığı pek çok kaynakta yazılı. En son, 1999 yılında, Server Tanillikalemine doladı olayı; hem de Orhan Birgit‘in de yazdığı Cumhuriyet gazetesinde…

Okuyalım: “Ertesi gün, İstanbul Üniversitesi bahçesinde toplanan sağcı gençler, başlarında Orhan Birgit ve Ali İhsan Göğüş, ellerinde bayraklarla Cumhurbaşkanı İsmet İnönü’nün resimleri, yürüyüşe geçerek gazete önüne gelirler.”

‘Sağcı’ diye anılanlardan Ali İhsan Göğüş de sonraları CHP’den milletvekili ve bakan oldu. İyi mi?

Orhan Birgit ‘sağcı’ ve ‘Tan Matbaası yıkımcısı’ olarak tanımlanmaya şu cümleyle itiraz etti o günlerde: “Benim bu olayla doğrudan ilgim olmadı, mitingin binlerce insanı arasında izleyicisiydim. Yani acemilik günlerinin içinde bir öğrenci. (..) Uzun yaşamım boyunca hiçbir zaman ‘sağcı’ olmadım.”

Orhan Bey‘in ‘acemiliği’ 6-7 Eylül’de de sürmüş olmalı.

[Bu yazının linki]

3.

6-7 Eylül’de ne oldu? (3)

Dizinin son günü bugün ve ben bir şeyi fark ettim: Başlığa rağmen, 6-7 Eylül’de ‘ne’ olduğunu anlatmıyorum aslında, benim üzerinde yoğunlaştığım, olanın ‘neden’ ve ‘nasıl’ olduğu… 1955 yılının o meş’um iki gününde, kışkıtılan yığınların İstanbul’da azınlıklara yönelik çapulculuk eylemlerine giriştikleri bilgisinin okurda olduğu varsayılarak yazılıyor bu Kulis’ler…

İlk gün, kıdemli bir meslektaş arayıp, gazeteci Mithat Perin’in MİT müsteşarı Fuat Doğu’ya gönderdiği 1962 tarihli mektubu ilk yazanın Uğur Mumcu olmadığını söyledi. Mumcu, 3 Mart 1975’te Yeni Ortam’da değinmişti konuya, ama ilk ele alınışı Devrim gazetesinde olmuş (19 Ocak 1971)… Devrim’e mektubu getiren Doğan Tanyer’miş… “Hani, bilirsin ya” diye ekledi o meslektaş…

Elbette bilirim. Doğan Tanyer 1960 dolayında Cumhuriyet Ankara büroda çalışan bir ‘gazeteci’ idi. 27 Mayıs darbesi olduğu gün mesai arkadaşları onun bilinmeyen bir özelliğini keşfettiler: Doğan Tanyer o gün gazeteye ‘yüzbaşı’ üniformasını giyip geldi.

Demek, Tanyer, sonraları hizmetlerini Devrim’e de sunmuş…

Neyse…

6-7 Eylül olayını doktora tezi konusu seçen Dilek Güven’in en keskin tespitlerinden biri, olayda ‘İngiliz parmağı’ bulunduğu… Bu tespitini olayın öncesi ve sonrasında dillendirilen görüşlere ve tepkilere dayandırıyor… Ağustos 1954’te, Atina’daki İngiliz Büyükelçiliği, “Şimdi iyi görünse de, Türk-Yunan ilişkileri küçük bir şok ile bozulacak kadar yüzeyseldir” görüşünü merkeze iletirken “Sözgelimi, Selanik’teki Atatürk evinde meydana gelecek küçük bir tahribat ilişkilerin sonu olur” örneğini vermiş…

İngiliz hassasiyeti işte; her şeyi inceden inceye hesap edemeden duramaz…

Lâfın burasında durup, size, İngilizler’in bu ‘oyunu’ nasıl sahneye koymuş olabilecekleriyle ilgili senaryomu aktarmamı ister misiniz? Yerinizde olsam isterdim.

İsterdim, çünkü en az olayın kendisi kadar heyecanlı ve gizemli bir senaryo bu. Adeta bir ‘James Bond’ filmi gibi…

Aslına bakarsanız, benim senaryomun göbeğinde, ‘James Bond’ filmlerinin üzerine oturduğu romanların yazarı Ian Fleming var… Hatta şöyle de diyebilirim: “6-7 Eylül’de gerçekten ‘İngiliz parmağı’ var idiyse, o parmak, muhtemelen Ian Fleming’in parmağıydı…”

Ian Fleming’in sonradan filme de alınmış James Bond romanlarının en ünlüsü ‘From Russia With Love’(Rusya’dan sevgilerle) kısmen İstanbul’da geçer. 6-7 Eylül olayından sadece iki yıl sonra (1957) piyasaya çıkan romanda, Tatiana Romanova adlı güzel bir Rus casus, aldığı tâlimatla, James Bond’u öldürmek üzere harekete geçer. Buluşma yeri İstanbul’dur. Tatiana’yı kendisine âşık eder Bond ve birlikte Balkanlar’da dolaşmaya, Rus ajanlarıyla mücadele etmeye başlarlar. Filmin en beğenilen sahneleri İstanbul’da çekilenlerdir…

Fleming’in İstanbul ilgisi esas mesleğinden gelmektedir. Ian Fleming, James Bond romanlarında sergilediği türden bir meslek hayatına sahiptir çünkü; casustur… Kaynaklar, İngiliz casusu Fleming’in, 6 Eylül 1955 günü İstanbul’da bulunduğuna işaret ediyor. Her casusun başka bir ülkede bulunma bahanesi ve kendini gizlediği bir kisvesi vardır. Ian Fleming ‘İnterpol mensubu’ kimliğine bürünmüştür ve İnterpol toplantısı için İstanbul’da bulunmaktadır…

“Benim senaryom” diye söze başladığım için yazdığımın hayal ürünü olduğunu sanmayınız. 1908 doğumluIan Fleming, 1939’dan öldüğü 1964’e kadar, İngiliz MI6 (dış istihbarat) örgütünün önemli elemanlarından biriydi. Romanlarında kullandığı James Bond karakterinde kendi hayat öyküsüyle paralellikler bulunduğu bilinir. Fleming gerçekten de 6 Eylül tarihinde İstanbul’daydı ve olayları baştan sona izlemişti.

Bunu nereden mi biliyorum? Sefa Kaplan Hürriyet’te dört yıl önce bu olaya değinmişti oradan biliyorum, bir. İkincisi de, İngiliz Sunday Times gazetesine “İstanbul’da büyük ayaklanma” gözlemini sıcağı sıcağına yazan kişi Fleming’ti. İnterpolcu kisvesiyle geldiği İstanbul’da toplantıyı ektiğini ve yağmalama sırasında Beyoğlu’nda olduğunu hiç inkâr etmemiştir Ian Fleming…

İstanbul’da geçen Bond filminde bir de Türk vardır: Darko Kerim… Bir kaynak, Fleming’in tipi romanına taşırken gerçek bir kişiden etkilendiğine işaret eder: Nazım Kalkavan’a… ‘Sosyetik güzel’ diye de bilinen Billur Kalkavan’ın babasıdır Nazım Bey ve Oxford’ta eğitim görmüştür. Romanda ‘MI6’ istihbarat örgütünün İstanbul’daki şefi olarak tasvir edilir Kerim Bey…

Rolü Pedro Armanderiz’in üstlendiği Kerim Bey tipi, Bond filmlerinin 1986’da ‘Licensed to Kill’ (Öldürme izni) adıyla çekileninde yeniden canlandırılır; tabii “Kerim Bey’in oğlu” olarak… O rolü de, ilk filmde Kerim Bey’i canlandıran artistin oğlu üstlenir.

6-7 Eylül’de ‘İngiliz parmağı’ var idiyse, olayların başlamasında o sırada farklı bir kimlikle İstanbul’da bulunan ‘MI6 ajanı’ Ian Fleming herhangi bir rol oynamış mıdır?

Bana hoş bir senaryo gibi geliyor… Ya size?

---

* Bu yazı Fehmikoru.com'da yayınlanmıştır