Can Yücel'in ölümünün 18'nci yılı: Ben hayatta en çok babamı sevdim

Usta şair Can Yücel’in, ölümünün 18’nci yılı.

Türk şiirinin 'Can Baba'sı olarak bilinen Can Yücel, Eski Milli Eğitim Bakanı, Köy Enstitüleri'nin kurucusu ve öğretmen Hasan Ali Yücel'in oğlu, Canan Yücel Eronat'ın ikiz kardeşi ve ressam Su Yücel'in babası Yücel, 21 Ağustos 1926'da İstanbul'da dünyaya geldi.

Ben hayatta en çok babamı sevdim

Hayatta ben en çok babamı sevdim 
Karaçalılar gibi yardan bitme bir çocuk 
Çarpık bacaklarıyla -ha düştü, ha düşecek- 
Nasıl koşarsa ardından bir devin 
O çapkın babamı ben öyle sevdim

Bilmezdi ki oturduğumuz semti 
Geldi mi de gidici-hep, hep acele işi! 
Çağın en güzel gözlü maarif müfettişi 
Atlastan bakardım nereye gitti 
Öyle öyle ezberledim gurbeti

Sevinçten uçardım hasta oldum mu 
40'ı geçerse ateş, çağrırlar İstanbul'a 
Bir helalleşmek ister elbet, diğ'mi, oğluyla! 
Tifoyken başardım bu aşk oyununu 
Ohh dedim, göğsüne gömdüm burnumu

En son teftişine çıkana değin 
Koştururken ardından o uçmaktaki devin 
Daha başka tür aşklar, geniş sevdalar için 
Açıldı nefesim, fikrim, canevim 
Hayatta ben en çok babamı sevdim...

İlk şiirine 12 yaşında imza atan Yücel, ironik yönü ağır basan şiirlerinde, halk ağzına, halk türkülerinin deyişlerine ve argo sözlere de yer verdi ve bu nedenle tepkiler de aldı.

Can Yücel, taşlama ve toplumsal duyarlılığın ağır bastığı şiirlerinde kullandığı yalın dili ve buluşlarıyla edebiyat severlerin dikkatini çekti. Şairin ilham kaynağı ve şiirlerinin konuları doğa, insanlar, olaylar, kavramlar, heyecanlar, duyumlar ve duygular üzerine şekillendi.

Usta şair, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Klasik Filoloji Bölümü'ndeki eğitiminin ardından İngiltere'de Cambridge Üniversitesi'nde Latince ve Yunanca eğitimi aldı.

Sevgi Duvarı

Sen miydin o yalnızlığım mıydı yoksa 

Kör karanlıkta açardık paslı gözlerimizi 

Dilimizde akşamdan kalma bir küfür 

Salonlar piyasalar sanat sevicileri 

Derdim günüm insan arasına çıkarmaktı seni 

Yakanda bir amonyak çiçeği 

Yalnızlığım benim sidikli kontesim 

Ne kadar rezil olursak o kadar iyi 

 

Kumkapı meyhanelerine dadandık 

Önümüzde Altınbaş, Altın Zincir, fasulye pilakisi 

Ardımızda görevliler, ekipler, Hızır Paşalar 

Sabahları açıklarda bulurlardı leşimi 

Öyle sıcaktı ki çöpcülerin elleri 

Çöpcülerin elleriyle okşardım seni 

Yalnızlığım benim süpürge saçlım 

Ne kadar kötü kokarsak o kadar iyi 

 

Baktım gökte bir kırmızı bir uçak 

Bol çelik bol yıldız bol insan 

Bir gece Sevgi Duvarını aştık 

Dustuğum yer öyle açık seçik ki 

Başucumda bi sen varsın bi de evren 

Saymıyorum ölüp ölüp dirilttiklerimi 

Yalnızlığım benim çoğul türkülerim 

Ne kadar yalansız yaşarsak o kadar iyi

Yücel, bir süre Londra'da BBC Radyosu'nda çalıştı. Ankara ve Cambridge üniversitelerinde çeşitli elçiliklerde çevirmenlik görevinin yanı sıra Londra'da BBC Türkçe'de spikerlik yapan şair Yücel, askerliğini Kore'de tamamladı.

Güler Yücel ile 1956'da evlenen Yücel'in bu evlilikten kızları Güzel ve Su ile oğlu Hasan dünyaya geldi.

Türkiye'ye 1958'de dönen Yücel, bir süre Bodrum'da turist rehberi olarak çalıştıktan sonra bağımsız çevirmen ve şair olarak yaşamını İstanbul'da sürdürdü.

Yalın dili ve farklı tarzı ile beğeni kazandı

Can Yücel, 1945-1965 yılları arasında ''Yenilikler'', ''Beraber'', ''Seçilmiş Hikayeler'', ''Dost'', ''Sosyal Adalet'', ''Şiir Sanatı'', ''Dönem'', ''Yöne'', ''Ant'', ''İmece'', ''Papirus'' adlı dergilerde yazdı. İlk şiirlerini 1950'de yayımlanan ''Yazma'' adlı kitapta toplayan Yücel, duyarlılığın ağır bastığı şiirlerinde, yalın dili ve farklı tarzıyla beğeni kazandı.

''Yeni Dergi'', "Birikim", ''Sanat Emeği'', ''Yazko Edebiyat'' ve ''Yeni Düşün'' dergilerinde yayımladığı şiir, yazı ve çeviri şiirleriyle tanınan Yücel, 1965'ten sonra siyasal konularda da eserlere imza attı.

Usta şair, şiirlerinin çoğunda sevdiği insanları tarif ederken, eşine, çocuklarına, torunlarına ve babasına olan sevgisini şiirlerine yansıttı. "Maaile" isimli bir eseri de bulunan Yücel'in, "Küçük Kızım Su'ya", "Güzel'e", "Yeni Hasan'a Yolluk", "Hayatta Ben En çok Babamı Sevdim" adlı şiirleri, ailesine yazdığı şiirler arasında yer aldı.

Lorca, Shakespeare, Brecht'in oyunlarını da çeviren şair Yücel, Shakespeare'in "Olmak ya da olmamak" anlamındaki "To be or not to be" cümlesini, "Bir ihtimal daha var, o da ölmek mi dersin" şeklinde Türkçeleştirmesiyle de dikkati çekti.

Yücel, "Her Şey Sende Gizli" şiirinde "Yaşadıklarını kar sayma, yaşadığın kadar yakınsın sonuna. Ne kadar yaşarsan yaşa, sevdiğin kadardır ömrün, gülebildiğin kadar" mısralarıyla, sevmenin önemini ve yaşamanın da sadece sevgiyle değer kazandığını anlattı.

Hapisteyken, "Bir siyasinin şiirleri" kitabını yayımladı

Che Guevara ve eski Çin Komünist Partisi Başkanı Mao Zedong'dan çeviriler yaptığı gerekçesiyle 12 Mart 1971'de 15 yıl hapse mahkum olan Yücel, 1974'deki genel afla dışarı çıktı. Mustafa Kemal Atatürk'ü küçültücü ifadeler kullandığı gerekçesiyle 1997'de "Kadın Diye Bir Şiir" eserinden dolayı yargılanan Yücel, hapiste olduğu dönemde "Bir Siyasinin Şiirleri" adlı kitabını yayımladı.

Ağıt

Dün gece seyrimde gördüm cerenim.
Kızlar ne kadar çok seviyorlarmış ki seni
Mosmor olmuş gülyazısı bedenin

mor mor olmuş gülyazısı bedenin
Düşmüş sanki erguvanlar içinde
En genç burcu yıldızdan bir kalenin

En genç burcu yıldızdan bir kalenin
Uçmuş sanki uçsuz bir uçuruma
Gökyüzünün çakır gözlerinden

Gökyüzünün çakır gözlerinden
Düşmüş bir damla, bir deniz feneri
Işınlarıyla şile bezlerinin
Güdüyor çobansız kalmış tekneleri

Can Yücel'in 12 Eylül 1980 sonrasında kaleme aldığı "Rengahenk" isimli kitabı, müstehcen olduğu iddiasıyla toplatıldı. 1998'de dönemin Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel'e hakaret ettiği gerekçesiyle Ankara 14. Asliye Ceza Mahkemesi'nde yargılanan Yücel, bir yıl iki ay hapis cezasına mahkum edilirken, Yargıtay 9. Ceza Dairesi bu hükmü, "cezanın ertelenmesi gerektiği" görüşüyle bozdu. 

Kendine özgü samimi ve yalın dili, muhalif bakış açısı, derin mizah duygusuyla kaleme aldığı eserleriyle dünya edebiyatının özgün şairleri arasındaki yerini alan usta şair, ünlü dünya şairlerinden çevirdiği şiirleri bir araya getirdiği ''Her Boydan'' adlı eserini 1959'da yayımlarken, yapıtlarını ''Yazma'' (1950), ''Sevgi Duvarı'' (1973), ''Bir Siyasinin Şiirleri'' (1974), ''Ölüm ve Oğlum'' (1976), ''Şiir Alayı'' (1981), Rengahenk (1982), ''Gökyokuş'' (1984), ''Canfeda'' (1987), ''Çok bi Çocuk'' (1988), ''Kısadevre'' (1990) ve ''Kuzgunun Yavrusu'' (1990) adlı kitaplarda topladı.

Şairin vefatından sonra Genco Erkal, şiirlerinden yola çıkarak hazırladığı ve Can Yücel'in yaşamını şiirlerle anlatan "Can" adlı oyunu sahneledi. Ayrıca şairin ölümünden bir yıl önce doldurduğu şiir albümü, vefatından sonra Ağustos 1999'da, "Kendi Sesinden Şiirleriyle Can Yücel" adıyla yayımlandı.

Eserleri

-Yazma (1950)

-Her Boydan (1959-Çeviri Şiirler)

-Sevgi Duvarı (1973)

-Bir Siyasinin Şiirleri (1974)

-Ölüm ve Oğlum (1975)

-Şiir Alayı (1981, ilk dört şiir kitabı)

-Rengâhenk (1982)

-Gökyokuş (1984)

-Beşibiyerde (1985, ilk beş şiir kitabı)

-Canfeda (1985)

-Çok Bi Çocuk (1988)

-Kısa Devre (1990)

-Kuzgunun Yavrusu (1990)

-Gece Vardiyası Albümü (1991)

-Güle Güle-Seslerin Sessizliği (1993)

-Gezintiler (1994)

-Maaile (1995)

-Seke Seke (1997)

-Alavara (1999)

-Mekânım Datça Olsun (1999)

-En Uzak Mesafe

-Benim Adım Firuzansa Ne Olayım

-Cazcı firuzan (1997)

-Hotuhların dramı

-Biraz alıştım

-Bördübet'ten Sedir Adası'na

-Yüz Kitabı Şiirlerimden Seçmeler (2010)

-Yaprak Dökümü

Çevirileri

-Hamlet (Shakespeare)1992. İstanbul: Papirüs Yayınları, 1996.

-Bahar Noktası (Bir Yaz Gecesi Rüyası'nın çevirisi) (Shakespeare) 1981. İstanbul: Papirüs Yayınları, 1996.

-Muhteşem Gatsby (The Great Gatsby, F. Scott Fitzgerald), Ağaoğlu Yayınevi, İstanbul, 1964.

-Yeni Başlayanlar İçin Marx (Marx Para Principantes) 1977.

-Salozun Mavalı (Peter Weiss)Bilgi Yayınları.

Başka türlü bir şey benim istediğim

başka türlü bir şey benim istediğim
ne ağaca benzer, ne de buluta
burası gibi değil gideceğim memleket
denizi ayrı deniz,
havası ayrı hava…

bir başka yolculuk dalından düşmek yere
yaşadığından uzun

bir tatlı yolculuk dalından inmek yere
ağacın yüksekliğince
dalın yüksekliğince rüzgarda
ve bir yeni ömür
vardığın çimen yeşilliğince

nerde gördüklerim
nerde o beklediğim
rengi başka
tadı başka…

En sevdiği günebakan çiçekleriyle uğurlandı

İstanbul'da Kuzguncuk'ta yaşayan ve ömrünün son dönemlerinde Muğla'nın Datça ilçesine yerleşen usta şair, İzmir'de Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi'nde bademcik kanseri tedavisi görürken 12 Ağustos 1999'da, 73 yaşında hayatını kaybetti. Can Yücel en sevdiği günebakan çiçekleriyle uğurlanarak Datça'da toprağa verildi.

Şairin vefatından sonra Datça Belediyesi ve ailesi tarafından, anısına edebiyat ve kültür-sanat şenlikleri düzenlenirken, Datça'daki evi müze haline getirildi.